کندو و ابعاد آن
کندو محلی است که زنبورعسل در آن اقامت، زندگی و رشد می کند خلاصه اینکه کندو خانه زنبورعسل است.
دو نوع کندو وجود دارد:
کندو با قاب های ثابت
کندو با قاب های متحرک
کندو های با قاب های ثابت یا کندو های بومی که شان ها به بدنه کندو چسبیده و در نتیجه قاب ها غیر قابل جابجایی بوده و به همین دلیل کندو قابل بررسی نمی باشد. همین عامل باعث می شود که با بروز کوچک ترین بیماری یا کم غذایی و… جمعیت محکوم به مرگ می شود در حالی که در کندو های با قاب های متحرک این مسئله وجود ندارد.
انواع کندو های با قاب ثابت که در ایران وجود دارند به قرار زیر است:
کندو های تنه درختی : که تنه درخت بریده شده روی زمین قرار گرفته و دو طرف آن را با تخته یا گل می پوشانند.
کندو های گلی: که به شکل تنه درختی بوده و از گل خام یا پخته درست می شود.
کندو های سبدی : که از تخته های باریک و طویل ساخته می شوند.
کندو های کوزه ای : که از دو کوزه تو در تو درست می شوند که در آن کوزه جلویی جای تخم گذاری ملکه و کوزه عقبی برای ذخیره عسل استفاده می شود.
کندو های کدویی : که کدویی است که درون آن خالی شده و معمولا در دیوار جاگذاری می شود.
کندو های با قاب های متحرک یا کندو های جعبه ای یا کندو های فرنگی که جنس آن ها یا از چوب است یا از پلاستیک با ارتفاع سوراخ پرواز ۷ میلیمتر و طول معمولا ۱۰ سانتی متر می باشد
کندوی نرمال اولین بار توسط دکتر شهرستانی در سال ۱۳۴۵ از آلمان به ایران آورده شد و دارای مزایایی است که دادانت و لانگستروت فاقد آنند.
نوع دیگری از کندوهای جعبه ای در استان اردبیل و اطرافش رواج دارد که در سال ۱۹۱۹ میلادی به وسیله یک مهاجر ارمنی بنام واگارشاک اوخوکیان VAGHARSHAK OUKHOKIAN متولد و لیسانسیه کشاورزی ایروان که در سال ۱۹۱۵ در جنگ بین عثمانی ها و ارامنه به ایران پناه آورده و تا سال ۱۹۴۲ در ایران اقامت داشت درست شده و در اطراف مشکین شهر مورد استفاده قرار گرفت.
این اولین کندوهای جعبه ای بود که در ایران ساخته شده بودند. تعداد کندوهای وی تا ۷۰۰ عدد هم رسید که با یکی از مالکین مشکین شهر بنام مهدی عدل شریک بوده است.
کندوی اردبیلی از ۴ تخته و هر یک به پهنای ۲۵ سانتی متر و طول تقریبی ۱ متر درست شده که دو انتهایش نیز به وسیله ۲ تخته بسته شده و در وسط دارای یک سوراخ پرواز است. قاب هایی که داخلش آویخته می شوند کوچکند ولی تعدادشان می توانند به ۱۵ الی ۲۰ عدد برسد. کندوهای اردبیلی گو اینکه هم اکنون نیز در همان منطقه به تعداد کم مورد استفاده اند ولی فاقد هر نوع ارزش بین المللی می باشد.
نوعی دیگر کندو نیز وجود دارد که جدارها و سقفش را از کاه درست می کنند. برای درست کردن آن کاه را زیر پرس قرار می دهند. کندوی کاهی را به هر اندازه می توان درست کرد.
در استان های شمالی کشور ما که برنج کاشته می شود کاه برنج فراوان بوده و مصرف زیادی وجود ندارد در این مناطق و هر منطقه ای که در انجا کاه زیاد باشد از آن می توان در ساختن کندوهای کاهی استفاده نمود. بهره برداری از کندو های کاهی بیشتر برای نقاط خشک و کم باران کشور ما مثل استان های مرکزی قابل توصیه است تا استان های پر بارانی مانند مازندران بویژه گیلان. ولی در این دو استان هم می توان از آنها با نصب یک نایلن روی سقفشان در خارج از کندو استفاده کرد.
همه ی کندو هایی را که تا کنون نام برده شده اند از بالا باز می شوند. یعنی برای باز کردنشان باید سقف کندو را برداشت تا به قابها و شانها دسترسی پیدا کرده و قسمت داخلی کندو و زنبور هایشان را بررسی نمود. این انواع از کندو ها فقط در هوای آزاد قابل استفاده اند.
کندو هایی که برای استفاده و نگهداری در اطاق های سر بسته درست می شوند ۲ یا ۳ طبقه بوده و از پشت باز می شوند و در نتیجه می توان آنها را روی هم گذاشت و دیواری از کندوها به وجود آورد.
این کندو را می توان ۲ یا ۳ ردیف روی هم چید و پشت آنها اطاقکی برای گذاشتن وسایل کار زنبور ها را ترتیب داد و یا تعدادی از کندو ها را روی تریلی در ۳ سمت و هر سمت ۲ تا ۳ ردیف گذاشت و از سمت چهارم به عنوان درب ورودی استفاده نمود به طوری که در قسمت میانی تریلی اطاقکی درست شود و هرگاه روی مجموعه سقفی بگذارند اطاقک کامل تر می گردد و زنبور دار می تواند پس از مهاجرت در آن زندگی کرده و همان جا نیز بخوابد.
در چنین وضعی نقل و انتقال یعنی مهاجرت دادن کندو ها بسیار ساده می گردد. کافی است تریلی را به تراکتور وصل و در نقطه تازه از تراکتور جدا نمود. بدین طریق زحمات اصلی و شاق در مهاجرت دادن کندو های زنبورستان و حمل کندوهای سنگین با دست به کامیون و پیاده کردنشان در محل تازه حذف می گردد در نتیجه نه کسی گرفتار درد کمر می گردد و نه کسی از زنبور ها نیش می خورد.
این یکی از ارجحیت های کندو هایی است که برای همیشه روی تریلی مستقر می گردند. این کار تنها با کندوهای جعبه ای که از پشت باز می شوند میسر است.
ارجحیت اصلی کندوهای جعبه ای نسبت به همه انواع کندوهای محلی با قاب های ثابت در این است که هر زمان لازم باشد درب یا سقف کندوی جعبه ای را باز نموده و در صورت لزوم به جمعیت کمک های لازمه را رساند. این کار در کندوهای محلی غیر ممکن بوده و سرنوشت آنها به طبیعت واگذار می شود.
برتری دیگر کندوهای جعبه ای بر کندوهای محلی در این است که در صورت تنگ شدن جای زنبورها با گذاشتن یک یا دو طبقه روی کندوی جعبه ای مسئله تنگی جا را برایشان حل می نماییم در صورتی که برای کندوهای محلی این وضع لاینحل باقی می ماند.
در شرایط طبیعی در مناطق گرمسیری زنبوران عسل شانهای خود را عمود بر سوراخ ورودی می سازند ، برعکس در مناطق سردسیری شانها موازی با سوراخ ورودی ساخته می شود در هر دو حالت فاصله شانها حدود ۹ میلی متر است.
فاصله ۹ میلی متری فاصله انتهایی بین ۲ حجره ۶ ضلعی دو شان مماس و موازی بر هم است. این فاصله تا حدی است که چنانچه روی جداره های دو قاب کنار هم ۲ زنبور راه بروند ، تنها ۱ میلی متر فضای باز باقی می ماند. حال فرض کنیم اگر اینچنین نبود چه مسئله ای پیش می آمد؟ جدی ترین مسئله ای که مطرح می شود سرمازدگی نوزادان است. کشف لانگستروت شناسایی همین فضا بود که سبب گردید کندو هایی با قاب های متحرک ساخته شود که هرزه بافی نداشته اند.
بار ها در کندو ها دیده شده چنانچه قابها در کندو نزدیک هم متراکم نشوند زنبوران به اصطلاح هرزه بافی می کنند و فضای بین ۲ قاب را به حدی می رسانند که فضای زنبور رعایت شود. چنانچه فاصله بین قابها خیلی زیاد باشد زنبوران از سقف شانهای جدید می بافند.
تنها ۲ گونه تاریکی دوست از زنبور عسل یعنی گونه هندی Apis cerana و Apis mellifera به اصطلاح اهلی شده اند و درون لانه های دست ساز بشر زندگی کنند (فقط در بین زنبوران جنس Apis) کندو های متنوعی بر اساس مصالح موجود در مناطق مختلف توسط انسان ساخته می شد.
کندو های سبدی ، تنه درختی ، گلی و…. نهایتاً لانگستروت کندویی قاب متحرک استاندارد ساخت که پس از ایجاد تغییراتی این نوع کندو ها به سرعت در مناطق مختلف جهان گسترش و از استقبال خوبی هم برخوردار شد. اما امروزه کندو های متنوع با کاربرد های بیشتر با توجه به مناطق مورد استفاده به کندو های سابق ساخته شده است. بدون شک کندوی استاندارد در افزایش عملکرد محصول نقش موثری دارد رعایت استاندارد ها در ساخت کندو می تواند در بهبود موفقیت در مدیریت زنبورداری کارا باشد. در این نوشته، نحوه ساخت کندو و اشاره ای به کندوهای مسافرتی شده است امید است مفید واقع گردد.
ابعاد کندو:
کندوهای معمولی و متداول دردنیا معمولا از قسمت های زیر تشکیل شده است.
• درب اصلی و درب درونی کندو
• چهار چوب اصلی کندو
• کفی کندو
• قابها
چوب هنوز به عنوان بهترین ماده سازنده کندو به شمار می آید. در ایران معمولاً از چوب درختان تبریزی و در برخی مناطق از چوب درختان جنگلی و سوزنی برگان استفاده می شود. ابعادی که در ادامه آورده می شود شبیه به ابعاد یک کندوی استاندارد در ایران است.
ضخامت بدنه کندو معمولاً ۲۰ میلی متر تا ۲۲ میلی متر است که در مناطق سردسیری این اندازه حتی به ۳۰ میلی متر هم می رسد.
چهار چوب به صورت مستطیل می باشد.
طول و عرض داخلی کندو ۴۶۲ × ۳۷۲ میلی متر و طول و عرض خارجی کندو چنانچه ضخامت بدنه را ۲۲ میلی متر بگیریم ۵۰۶ × ۴۱۶ میلی متر می باشد. در صورتی که بخواهند ضخامت را تغییر یابد اندازه داخلی یعنی ۴۶۲ × ۳۷۲ میلی متر باید ثابت باشد.
محل قرار گرفتن قابها یا اصطلاحاً مقر قاب ها بر روی تخته عرضی می باشد. که ارتفاع آن ۱۰ میلی متر یا ۲۰ میلی متر و عرض فرو رفتگی عمودی ۱۰ میلی متر می باشد.
ارتفاع چهار چوب بدنه ۲۴۰ میلی متر می باشد.
در قسمت بالایی و پائینی بیرون چهارچوب بدنه زهوارهایی وجود دارند. (در ۴ وجه بالا و در ۳ وجه پائین به غیر از وجهی که دریچه پرواز تعبیه شده است )
این زهوارها برای حمل و نقل آسانتر ، برای قرار گرفتن درب کندو بر روی آن ، استحکام بخشی به چهار چوب بدنه ، ایجاد فضای باز بر روی قابها و اتصال تخته کف به چهار چوب اصلی تعبیه شده است.
در قسمت بالا ، این زهوار حدود ۳۰ میلی متر پایین تر و در قسمت پائین هم ۲۰ میلی متر پائین آمده است. معمولاً ارتفاع زهوار ۴۰ میلی متر ، عرض آن ۲۰ میلی متر و طول آن برابر طول چهار چوب است.
بهترین نوع اتصال بین تخته های بدنه کام و زبانه و در درجه بعدی شیار و کانال می باشد.
تخته کف کندو
• معمولاً پیوسته نیست و از چند تخته چوب که به صورت موازی در کنار هم قرار می گیرند تشکیل شده که در برخی موارد در قسمت بیرونی لایه ای با ورقه های فلزی پوشیده می شود.
• مانند تخته های چهار چوب بدنه بهتر است این قسمت به صورت پیوسته و به ضخامت بیش از ۱۰ میلی متر باشد و در قسمت بیرونی زیر ورقه فلزی لایه ۱۰ میلی متر پلی اتیلنی کار گذاشته شود تا در تابستان باعث عدم ورود ورود هوای گرم و در زمستان جلو گیری کننده از ورود هوای سرد به داخل کندو باشد.
• دور تا دور تخته کف را تکه چوب هایی به ارتفاع ۲۰ میلی متر ، عرض ۲۰ میلی متر و طولی برابر طول چهار چوب ، میخ می کنند. با اضافه شدن این تکه ارتفاع بدنه به ۲۶۰ میلی متر می رسد.
• معمولاً در قسمتی که سوراخ پرواز وجود دارد ۵۰ میلی متر تا ۱۰۰ میلی متر تخته اضافی به عنوان سکوی پرواز بریده می شود.
• سوراخ پرواز بر روی تکه چوب هایی که به تخته کف میخ شده اند به ارتفاع ۹ میلی متر تا ۷ میلی متر و طول ۱۰۰ میلی متر در مرکز وجه عرضی بریده می شود.
• برای اینکه تخته کف در تماس مستقیم با زمین نباشد ۲ یا ۳ الوار معمولاً به ارتفاع ۳۰ میلی متر ، عرض ۳۰ میلی متر و طولی برابر بدنه به غیر از قسمتی که تخته و سوراخ پرواز وجود دارد و حتی در قسمت عرضی میخ می کنند. البته در ۲ طرفی که اندازه تخته ۵۰۶ میلی متر است امکان دارد به خاطر وجود سکوی پرواز ۶۰۶ میلی متر تا ۵۵۶ میلی متر باشد.
درب کندو
درب ها میلی متر ی کندو ۲ نوع اند درب داخلی و درب خارجی. در ایران کندو ها فاقد درب داخلی اند و معمولاً به جای درب داخلی از پارچه های برزنتی یا متقال استفاده می شود. ابعاد درب داخلی کندو برابر با ابعاد بدنه اصلی است که دارای یک سوراخ برای راه ورود زنبوران برای تغذیه می باشد. این درب یا پارچه های برزنتی آغشته به بره موم از هدر رفتن گرما در زمستان و ورود گرما به داخل در تابستان جلوگیری می کند.
ارتفاع درب خارجی از داخل ۶۰ میلی متر تا ۸۰ میلی متر و از خارج ۸۰ میلی متر تا ۱۰۰ میلی متر می باشد. ضخامت تخته های به کار برده شده برابر ۲۰ میلی متر ، طول و عرض داخلی برابر ۵۰۶ × ۴۱۶ میلی متر و صول و عرض خارجی درب برابر ۴۵۶ × ۵۴۶ میلی متر است.
روی در برا اغلب ورقه های فلزی برای استحکام بیشتر و عدم تماس نزولات آسمانی با چوب در باصلی به کار می رود. درب خارجی نیز از تخته های نا پیوسته تشکیل شده اند.
بهتر است زیر ورقه فلزی یک لایه پلی اتیلنی کار گذاشته شود تا در تابستان حرارت بیش از حد وارد کندو نشود. همچنین تخته درب خارجی یک تکه باشد.
قاب ها
• قاب ها از چهار تکه چوب تشکیل شده که ۲ تای آنها متقارن (نوار های کناری ) و ۲ تا از آنها نا متقارن اند. (۲ نوار بالایی و پائینی)
• طول تکه چوب پائینی برابر ۴۳۰ میلی متر ، عرض آن برابر ۲۰ میلی متر و ضخامت آن برابر ۱۰ میلی متر می باشد.
• ضخامت تکه چوب های جانبی برابر ۱۰ میلی متر ، طول ۲۲۲ میلی متر و عرض آن در قسمت بالا برابر ۳۵ میلی متر و در قسمت پائینی برابر ۲۷ میلی متر است. قسمتی که عرض آن ۳۵ میلی متر است یک سوم تکه چوب جانبی و قسمتی که عرض آن ۲۷ میلی متر است دو سوم تکه چوب جانبی را تشکیل می دهد.
• نوار چوبی که هنگام بازدید کلنی ها و برداشتن قاب از کندو بدست می گیریم و بواسطه آن قاب را بیرون می کشیم قطعه چوب بالایی است
• طول این قطعه ۴۸۲ میلی متر ، عرض آن ۲۷ میلی متر و ضخامت آن ۲۰ میلی متر می باشد.
• در وسط سطح پایینی قطعه چوب بالایی شیاری به عرض ۳ میلی متر می تراشند تا پای مومی در آن قرار قرار بگیرد.
• شاخ های قطعه نوار بالایی به قسمتی از آن اطلاق می شود که به واسطه آنها قاب بر روی چهار چوب عرض بدنه سوار می شود. ابعاد آن ۲۷ × ۹ میلی متر یا ۱۰×۳۰ میلی متر در نظر گرفته می شود. ۹ تا ۱۰ شاخ قاب بر روی چهار چوب بدنه قرار گرفته و ۱۸ میلی متر تا ۲۰ میلی متر آن از اطراف خالی خواهد بود.
• در مراکز مهم زنبورداری دنیابخصوص قاره امریکا شیوه نصب و اتصال قطعات قابها به یکدیگر متفاوت می باشد. این قطعات به صورت آماده به فروش می رسد و زنبوردار به راحتی با چند عدد میخ و یک پایه مومی از قبل سیم کشی شده قابی با پایه مومی محکم آماده معرفی به کندو است.
• کندو ظرفیت ۱۰ قاب را دارد و در صورت متراکم کردن آنها درون چهارچوب بدنه ۲۲ میلی متر فضای آزاد برای راحتی کار کردن با قابها باقی می ماند
• قابها را به صورت عمودی یا افقی سوراخ می کنند و از درون آنها سیم گالوانیزه عبور داده و پایه مومی را به سیم توسط موم دوز یا ایجاد جریان الکتریکی ضعیف در سیم ها می دوزند. البته این روش در مراکز مهم پرورش زنبور عسل دنیا همانطور که ذکر شد منسوخ شده و از پایه های مومی سیم کشی شده استفاده می نمایند.
(تمامی ابعاد کندو به غیر از فاصله بین قابها سلیقه ای است و زنبوردار با توجه به نوع کاربرد می تواند فاصله ها را تغییر دهد.)
کندو های مسافرتی
بزرگترین کشف هایی که باعث شد زنبورداری پیشرفت نماید و کار با زنبور آسان و سهل شود ابتکاراتی بود که زنبورداران خلاق آن را ابداع کردند. به نظر می رسد کندو های مسافرتی هم از این نوع ابتکارات می باشد که با توجه به سلائق زنبوردار یا محققان در نقاط مختلف دنیا تفاوت هایی نیز با هم داشته باشند. در برخی کشورها در بهای کندو از راهروی ایجاد شده بین کندو های دو طرف تریلی باز شده و قاب ها به صورت کشویی به داخل وارد شده و بازدید از کلنی صورت می پذیرد.
در برخی نقاط دیگر مانند کشورهایی جنوبی شوروی سابق درب های کندو از رو باز شده و درب دارای لولا می باشد. ضخامت چهار چوب نزدیک ۴۰ میلی متر است و بین دو ردیف کندو فاصله ای به اندازه باز و بسته شدن درب کندو ها و بازدید از قابها به راحتی صورت می پذیرد.
برای ساخت این نوع کندو ها می بایست با توجه به کاربرد آن با مشاوره یک نجار ماهر اقدام به ساخت این نوع کندو شود. دسترسی به مدل یا نقشه ای که از روی آن بتوان از روی آن برای ساخت این نوع کندو ها کپی برداری شود در دنیای مجازی اینترنت تقریبلً امکان پذیر نیست و در مراکز تحقیقاتی احتمالاً طرح آنها وجود داشته باشد.
تریلی کشی که برای حمل کندو ها در نظر گرفته می شود باید صرفه اقتصادی داشته باشد به عبارتی تریلی کشی را باید برای این کار در نظر گرفت که در جاده ها و برای حمل و نقل و ترانزیت مناسب نباشند.
این نوع کندوها محدودیت های زیادی را برای زنبوردار در حین بازدید و سایر اعمالی که بر روی زنبور می توان انجام داد اجاد می نمایید.
به نظر می رسد این نوع کندوها بیشتر به منظور توقف های کوتاه مدت در مزارع و اطراف باغات برای گرده افشانی شده اند.
نوعی از کندوهای مسافرتی در استان گلستان طراحی شده و استفاده می شود ، البته کندو ها همان کندو های معمولی است فقط در بار کش کامیونی قفسه های فلزی ساخته شده که تعدادی محدود کندو را می تواند حمل نماید. ( در کل این شیوه به جز در موارد خاص توصیه نمی گردد )
منبع : زنبورعسل و پرورش آن (شهرستانی، نعمت الله)